Notarialna umowa darowizny to szczególny rodzaj umowy, która zobowiązuje darczyńcę do przekazania określonych dóbr obdarowanemu, przy czym czynność ta odbywa się kosztem majątku darczyńcy i jest w pełni nieodpłatna. Wymaga zachowania formy aktu notarialnego, zwłaszcza gdy dotyczy nieruchomości, praw użytkowania wieczystego czy spółdzielczych własnościowych praw.
Bardzo ważny jest element nieodpłatności – darczyńca nie może otrzymać nic w zamian za darowiznę, inaczej umowa traci swój charakter i może być uznana za sprzedaż. Ciekawym aspektem umowy darowizny jest możliwość nałożenia przez darczyńcę tzw. polecenia, czyli obowiązku określonego działania lub zaniechania na obdarowanego, przy czym nikt poza darczyńcą nie staje się wierzycielem tej czynności.
Choć darowizna z definicji jest aktem dobrowolnym i nieodpłatnym, istnieją szczególne okoliczności, w których darczyńca lub jego spadkobiercy mogą ją odwołać. Jedną z takich sytuacji jest rażąca niewdzięczność obdarowanego – pojęcie obejmujące poważne przewinienia, jak choćby długotrwałe unikanie kontaktu, brak pomocy w potrzebie czy zaniedbywanie podstawowych obowiązków rodzinnych względem darczyńcy. Samo odwołanie darowizny nie powoduje automatycznego powrotu własności do darczyńcy, lecz daje mu prawo do żądania jej zwrotu. Obie strony mogą załatwić tę sprawę polubownie, zawierając stosowną umowę, lub – w razie konfliktu – sprawa może trafić do sądu. Warto dodać, że prawo odwołania darowizny wygasa, jeśli darczyńca przebaczył obdarowanemu lub minął rok od momentu, w którym dowiedział się o niewdzięczności.
Jeśli darczyńca popadnie w niedostatek po dokonaniu darowizny, obdarowany ma obowiązek zapewnić mu niezbędne środki do życia. Alternatywnie, może również zwrócić darczyńcy środki w wysokości przekazanej darowizny.
W umowach darowizny nieruchomości na rzecz dzieci często stosuje się rozwiązanie polegające na ustanowieniu służebności mieszkania dla rodziców, co daje im prawo dożywotniego korzystania z przekazywanej nieruchomości i zapewnia stabilizację życiową. Tego rodzaju zapis pełni rolę zabezpieczenia, pozwalając rodzicom na dalsze użytkowanie lokalu, mimo jego formalnego przekazania dziecku.
Jednak kwestia ustanowienia służebności na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu budzi wątpliwości prawne. W doktrynie oraz orzecznictwie brak jest jednoznaczności – niektórzy specjaliści argumentują, że prawo to nie podlega służebności, podczas gdy inni widzą taką możliwość, co sprawia, że każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy prawnej.
Darowizna co do zasady podlega podatkowi od spadków i darowizn, jednak gdy odbywa się między najbliższymi członkami rodziny, można uniknąć tego obowiązku dzięki specjalnemu zwolnieniu podatkowemu. Osoby z tzw. „zerowej grupy podatkowej” (np. rodzice i dzieci) są zwolnione z podatku, pod warunkiem że darowizna zostanie zgłoszona do Urzędu Skarbowego lub dokonana w formie aktu notarialnego. To rozwiązanie jest szczególnie popularne wśród rodziców, którzy chcą uporządkować sprawy majątkowe i przekazać część swojego majątku dzieciom bez dodatkowych kosztów.
Ważne jest jednak, by obdarowani spełniali określone kryteria – muszą posiadać obywatelstwo polskie lub jednego z krajów Unii Europejskiej, EFTA lub być zamieszkali w Polsce, lub innym kraju UE/EFTA. Należy też pamiętać, że zwolnienie dotyczy wyłącznie osób fizycznych, co oznacza, że jeśli darowizna trafiłaby do osoby prawnej, jak np. spółka, podatek byłby już wymagany.
Notarialne darowizny oferują korzystne uproszczenia podatkowe – nie wymagają zgłoszenia do Urzędu Skarbowego, co stanowi udogodnienie dla darczyńcy i obdarowanego. W przypadku darowizn pieniężnych w zerowej grupie podatkowej (między najbliższą rodziną), istnieje jednak dodatkowy warunek: aby całkowicie uniknąć podatku, środki muszą być przekazane przelewem lub przekazem pocztowym, a dowód transakcji powinien być załączony na wypadek ewentualnej kontroli skarbowej. Taka darowizna pieniężna wymaga zgłoszenia do urzędu lub aktu notarialnego, w przeciwnym razie zostanie opodatkowana, tak jak darowizny w I grupie podatkowej.
Dodatkowo darczyńca ma możliwość, by już w umowie darowizny zwolnić ją z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową, co pozwala uniknąć późniejszego pomniejszania wartości spadku, którą otrzyma spadkobierca. Co więcej, takie oświadczenie o zwolnieniu darowizny można złożyć także później.
Należy przygotować dowody tożsamości darczyńcy i obdarowanego, dokumenty potwierdzające własność darowanej rzeczy (np. akt własności nieruchomości) oraz ewentualne zgody (np. współmałżonka).
Kolejnym krokiem jest kontakt z kancelarią notarialną, aby ustalić termin spotkania, podczas którego notariusz pomoże przygotować projekt umowy darowizny oraz wyjaśni wymagania prawne.
W ustalonym terminie obie strony (darczyńca i obdarowany) spotykają się z notariuszem, który sporządza akt notarialny umowy darowizny. Dokument musi zostać podpisany przez obie strony.
Po podpisaniu umowy notariusz przesyła dokument do właściwych urzędów lub rejestrów (np. Ksiąg Wieczystych, jeśli dotyczy nieruchomości), co kończy proces przekazania darowizny.
